Trong nội dung thi môn Dược lâm sàng mà các bạn Sinh viên Cao đẳng Dược K21 đang ôn tập để chuẩn bị thi kết thúc năm học có vấn đề sử dụng Thuốc Kháng sinh. Đây là nội dung quan trọng trong học môn Dược lâm sàng đối với bất cứ hệ đào tạo Dược sĩ ở trình độ nào.

Kháng sinh là thuốc vô cùng quan trọng được sử dụng để điều trị các bệnh lây nhiễm. Sự ra đời của thuốc kháng sinh đã mở ra kỷ nguyên mới cho y học thế giới, các bệnh nhiễm trùng nhanh chóng được điều trị hiệu quả. Tuy nhiên, với việc sử dụng kháng sinh một cách không kiểm soát như hiện nay đã làm cho tình trạng kháng kháng sinh của vi khuẩn gây bệnh ngày càng gia tăng, gây ảnh hưởng xấu tới hiệu quả điều trị.

Tổ chức Y tế thế giới (WHO) cảnh báo, kháng kháng sinh là một trong những mối đe dọa sức khỏe cộng đồng trên toàn thế giới, ước tính mỗi năm trên thế giới có khoảng 700.000 người tử vong liên quan đến nhiễm trùng do kháng thuốc. Với tình hình này, WHO dự tính đến năm 2050, cứ 3 giây sẽ có 1 người tử vong do các siêu vi khuẩn kháng thuốc, tương đương với khoảng 10 triệu người mỗi năm.

Theo đánh giá của WHO, Việt Nam là một trong những nước có tỷ lệ kháng thuốc kháng sinh cao, do tình trạng lạm dụng và tùy tiện sử dụng thuốc của người dân. Thực trạng này đặt chúng ta trước nguy cơ đối mặt với việc không còn thuốc kháng sinh hiệu quả để điều trị bệnh nhiễm trùng.

Theo kết quả khảo sát của ngành Y tế, phần lớn kháng sinh được bán mà không có đơn của bác sĩ, ở khu vực thành thị là 88%, ở nông thôn tới 91%. Vấn đề kháng thuốc kháng sinh đang ngày càng trầm trọng khi nhiều vi khuẩn kháng với nhiều loại kháng sinh mà nguyên nhân chính là do lạm dụng kháng sinh. Phần lớn các loại kháng sinh thuộc thế hệ 1 và thế hệ 2 hiện nay đều không có tác dụng đặc hiệu. Các bệnh viện hầu hết đều phải sử dụng kháng sinh thế hệ mới trong điều trị.

Tình trạng kháng kháng sinh hiện nay dẫn đến ngày càng có nhiều bệnh lý nhiễm trùng (viêm phổi, nhiễm trùng tiết niệu, bệnh lao,…) trở nên khó điều trị hơn hoặc thậm chí không thể điều trị được nữa.

Chỉ sử dụng kháng sinh khi có nhiễm khuẩn

Kháng sinh chỉ có hiệu quả đối với vi khuẩn, chứ không phải đối với các loại lây nhiễm như vi rút là nguyên nhân của cảm, cúm. Do đó, chỉ nên chỉ định sử dụng kháng sinh trong trường hợp có nhiễm khuẩn.

Việc sử dụng kháng sinh khi không có nhiễm khuẩn dẫn đến thất bại trong điều trị, gây tốn kém, có thể mang lại các tác dụng không mong muốn cho người bệnh. Việc dùng bừa bãi kháng sinh còn làm tăng các chủng đề kháng thuốc. Để quyết định việc sử dụng kháng sinh cần tiến hành: thăm khám lâm sàng; làm các xét nghiệm lâm sàng để tìm vi khuẩn gây bệnh.

Phải sử dụng kháng sinh đúng liều lượng và đúng thời gian qui định

Liều dùng của kháng sinh phụ thuộc nhiều yếu tố: tuổi người bệnh, cân nặng, chức năng gan – thận, mức độ nặng của bệnh. Không có liều chuẩn cho các trường hợp nhiễm khuẩn nặng. Kê đơn không đủ liều sẽ dẫn đến thất bại điều trị và tăng tỷ lệ vi khuẩn kháng thuốc. Ngược lại, với những kháng sinh có độc tính cao, phạm vi điều trị hẹp (ví dụ: các aminoglycosid, polypeptide), phải bảo đảm nồng độ thuốc trong máu theo khuyến cáo để tránh độc tính.

Thời gian điều trị phụ thuộc vào tình trạng nhiễm khuẩn, vị trí nhiễm khuẩn và sức đề kháng của người bệnh. Các trường hợp nhiễm khuẩn nhẹ và trung bình thường đạt kết quả sau 7 – 10 ngày nhưng những trường hợp nhiễm khuẩn nặng, nhiễm khuẩn ở những tổ chức mà kháng sinh khó thâm nhập (màng tim, màng não, xương-khớp…), bệnh Lao thì đợt điều trị kéo dài hơn nhiều. Tuy nhiên, một số bệnh nhiễm khuẩn chỉ cần một đợt ngắn như: nhiễm khuẩn tiết niệu – sinh dục chưa biến chứng (khoảng 3 ngày, thậm chí một liều duy nhất). Không nên điều trị kéo dài để tránh kháng thuốc, tăng tỷ lệ xuất hiện tác dụng không mong muốn và tăng chi phí điều trị.

Để hạn chế tình trạng lạm dụng thuốc KS và dùng KS bao vây như hiện nay, Khoa dược các BV cần cung cấp thông tin cho bác sĩ, điều dưỡng và bệnh nhân về việc dùng KS đúng liều và đúng thuốc. Các BV cần phải làm tốt công tác dược lâm sàng, bình bệnh án và thông tin thuốc. Nếu làm tốt các công tác này sẽ hạn chế được rất nhiều tình trạng sử dụng KS không đúng quy định trong BV. Và việc thay đổi hành vi và thói quen sử dụng thuốc KS không đúng quy định, cần bắt đầu từ chính thầy thuốc. Bên cạnh đó các Khoa dược BV cần được trạng bị hệ thống bảo quản thuốc đạt chuẩn GSP và có kho KS riêng. Vì KS nếu bảo quản không tốt sẽ bị giảm tác dụng cũng là nguyên nhân gây nên tình trạng kháng thuốc.

ThS Lê Quốc Thịnh – Giảng viên Khoa Dược